Στο κατώφλι της 4η βιομηχανικής επανάστασης, με μια άλλη ματιά! (άρθρο του Κωνσταντίνου Σιάκου)

Μέχρι σήμερα η ανθρωπότητα έχει ζήσει τρεις βιομηχανικές επαναστάσεις οι οποίες  διαμόρφωσαν τον κόσμο, αλλάζοντας τον τρόπο που σκεφτόμαστε, αντιλαμβανόμαστε, δρούμε και εργαζόμαστε, ενώ βρίσκεται ήδη στα πρόθυρα της 4^ης  βιομηχανικής επανάστασης.

Νομοτελειακά ο κόσμος αλλάζει και θα αλλάζει πάντα. Αλλάζει ο τρόπος παραγωγής και ο τρόπος που δημιουργούνται και διαμορφώνονται οι αξίες κάθε εποχής. Για αυτό και ο άνθρωπος αντιμετωπίζει την αλλαγή με επιφυλακτικότητα διστάζοντας να αποδεχτεί οτιδήποτε νέο. Οτιδήποτε μέχρι εκείνη την στιγμή φαντάζει στα μάτια του άγνωστο και πρωτόγνωρο, οτιδήποτε νιώθει ότι «απειλεί» την εργασία του, οτιδήποτε πρόκειται να επηρεάσει και να αλλάξει ριζικά τη ζωή του.

Θα μπορούσαμε για παράδειγμα να σκεφτούμε σήμερα την αγροτική παραγωγή χωρίς το ταπεινό τρακτέρ;  Και όμως. Αυτό ακριβώς το ταπεινό τρακτέρ είναι υπεύθυνο για την απώλεια περισσότερων θέσεων εργασίας από οποιαδήποτε άλλη μηχανή από την αρχή της Ιστορίας έως σήμερα, καθώς στο παρελθόν περισσότερο από το 70% των ανθρώπων ασχολούνταν με την αγροτική παραγωγή, ενώ σήμερα λιγότερες από  το 2% των θέσεων εργασίας αρκούν για να παραχθεί το σύνολο των τροφίμων για ολόκληρη την παγκόσμια κοινωνία. Την ίδια μάλιστα στιγμή, το μηχάνημα αυτό βελτίωσε σημαντικά τόσο την ποιότητα ζωής των αγροτών όσο και την αγροτική παραγωγή προσφέροντας τεράστιες υπηρεσίες στην καλλιέργεια της γης.

Κανείς δεν μπορεί να προσδιορίσει επακριβώς τι αναγγέλλει την έλευση μιας βιομηχανικής επανάστασης, ενώ οι μέχρι σήμερα τρεις βιομηχανικές επαναστάσεις μπορούν να μας δώσουν μια εικόνα για το εύρος της μεταμόρφωσης που επιφέρουν.

Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση είναι μια επανάσταση που βρίσκεται σε εξέλιξη και πρόκειται να αλλάξει τον τρόπο που ζούμε, εργαζόμαστε και αλληλοεπιδρούμε, καθώς σηματοδοτεί τη χρήση της τεχνολογίας, του διαδικτύου και της τεχνητής νοημοσύνης στην παραγωγή, στην οικονομία αλλά και σε κάθε άλλο τομέα της κοινωνίας μας εν γένει.  Μοιραία, λοιπόν, γεννάται σωρεία προβληματισμών σχετικά με την θετικότητα ή μη της επίδρασής της σε διάφορους κοινωνικούς τομείς και ειδικότερα:

Επίδραση στον τομέα της απασχόλησης

Η αλλαγή θα είναι καθοριστική στον τομέα της απασχόλησης, της εργασίας και των παραγωγικών σχέσεων της κοινωνίας.

Η  αυτοματοποίηση των εργασιών θα καταργήσει πολλές παραδοσιακές θέσεις εργασίας ενώ ταυτόχρονα θα δημιουργήσει νέες, σε τομείς όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική και η ανάλυση δεδομένων. Φυσικό επακόλουθο μιας τέτοιας εξέλιξης θα είναι αφενός μεν η ραγδαία μείωση ανθρώπινου δυναμικού, αφετέρου η ολοένα και μεγαλύτερη ανάγκη για εργαζόμενους με υψηλή κατάρτιση και εξειδίκευση, γεγονός που θα δημιουργήσει ακόμα μεγαλύτερα χάσματα στην αγορά εργασίας και έντονη ανισορροπία μεταξύ των θέσεων ανειδίκευτης εργασίας που θα χαθούν και των νέο-δημιουργηθέντων θέσεων εργασίας (υπέρ-) εξειδικευμένου προσωπικού.

Επιπλέον η αλλαγή στις παραγωγικές σχέσεις αυτόματα συνεπάγεται μεγάλες κοινωνικές αλλαγές στην οικογενειακή δομή και στην κοινωνική αλληλεπίδραση.

Επίδραση στον τομέα της εκπαίδευσης και του περιβάλλοντος

Θα μεταβληθούν επίσης οι ανάγκες της εκπαίδευσης και της κατάρτισης του εργατικού δυναμικού, προκειμένου να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα των παραγωγικών σχέσεων και της ζήτησης, καθώς θα απαιτούνται νέες επαγγελματικές δεξιότητες (skills) υψηλού επιπέδου, ενώ ήδη αποτελεί επιτακτική ανάγκη η πρόσβαση των πολιτών σε δράσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα για την απόκτηση ψηφιακών δεξιοτήτων τόσο σε βασικό όσο και σε προχωρημένο επίπεδο.

Τέλος, η 4η βιομηχανική επανάσταση δύναται να επηρεάσει το περιβάλλον είτε θετικά μέσω της ανάπτυξης βιώσιμων λύσεων για την προστασία του περιβάλλοντος, είτε αρνητικά με την αύξηση των φαινομένων  ρύπανσης και εξάντλησης των φυσικών πόρων.

Η πιθανή προσέγγιση των θεωρητικών μιας άλλης εποχής

Θα ήταν πραγματική πρόκληση να αναλογιστούμε τους προβληματισμούς που πιθανόν να είχαν μεγάλοι θεωρητικοί και φιλόσοφοι άλλων εποχών, όπως ο Καρλ Μαρξ, σε σχέση με την επίδραση της 4^ης βιομηχανικής επανάστασης κυρίως στις εργασιακές και οικονομικές σχέσεις.

Για τον Μάρξ η ιστορία όλων κοινωνιών είναι η ιστορία των ταξικών αγώνων. Ο ίδιος θα θεωρούσε την 4^η βιομηχανική επανάσταση ως μετάβαση σε μια άλλη μορφή καπιταλισμού και ταξικής πάλης. Θα εξέφραζε πιθανώς την άποψη ότι η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση θα έπληττε στον πυρήνα της την εργατική τάξη και θα την απειλούσε με αφανισμό, αφού η αυτοματοποίηση της παραγωγής θα επέφερε ανεργία και θα αντικαθιστούσε την αξία της προσωπικής εργασίας. Μακροπρόθεσμα θα έβλεπε πιθανώς μια καπιταλιστική οικονομία με πιο βαθιές κρίσεις και μεγαλύτερη ανισότητα.

Για τον Μαρξ, η εργατική τάξη θα κινδύνευε να χάσει το κίνητρο της πάλης της έναντι του καπιταλισμού, είτε επειδή η οικονομία δεν θα χρειαζόταν πια εργαζόμενους είτε επειδή θα δημιουργούνταν ένα νέο είδος εργατικής τάξης, αυτής που θα απασχολούνταν στις νέες μορφές εργασίας και θα είχε αυξημένη κατάρτιση και δεξιότητες. Σε αυτό το σημείο θα έβρισκε πεδίο εφαρμογής και η αναφορά του Μαρξ στον «εργοστασιακό δεσποτισμό», δηλαδή την χρήση των νέων τεχνολογιών για την αύξηση του ελέγχου των εργαζομένων. Υπό τις εξελίξεις της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης θα επαναπροσδιοριζόταν η  θέση και ο ρόλος της ταξικής πάλης.

Τέλος θα πίστευε ότι η εργατική τάξη ίσως, θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί προς όφελος της τις νέες τεχνολογίες για την διάδοση των ιδεών της, τη συσπείρωση της, την οργάνωση των αγώνων αλλά και την επιμόρφωση του εργατικού δυναμικού που ήταν άλλωστε πολύ σημαντική παράμετρος στην μαρξιστική θεωρία.

Η προσέγγιση ορισμένων οικονομικά ισχυρών της σημερινής εποχής

Εκτός όμως από τους θεωρητικούς μιας άλλης εποχής (πάντα επίκαιρους κατά την άποψη του γράφοντος) υπάρχουν σήμερα σημαντικές διαπιστώσεις από ανθρώπους που συγκεντρώνουν τον  περισσότερο πλούτο ανά τον κόσμο. Ο Έλον Μασκ, ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους παγκοσμίως, προειδοποιεί ότι «χωρίς θεσμοθέτηση ενός καθολικού ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος θα επέλθει κοινωνικό χάος», ενώ ο Γουόρεν Μπάφετ και ο Μπιλ Γκέιτς έχουν δημιουργήσει ένα κίνημα αναδιανομής του 90% των περιουσιών τους για κοινωφελείς σκοπούς πριν το θάνατό τους.

Συμπερασματικά

Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση φέρνει τόσο ευκαιρίες όσο και προκλήσεις.

Ως κοινωνία οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε τις ευκαιρίες και τις προκλήσεις που φέρνει η 4^η Βιομηχανική Επανάσταση με σύνεση και δράση, ώστε να διασφαλίσουμε ότι οι θετικές επιπτώσεις της θα υπερβαίνουν τις αρνητικές, ότι δεν θα κινδυνέψουν ατομικά και κοινωνικά κεκτημένα. Συγχρόνως, σε πολιτικό επίπεδο απαιτείται η προώθηση μέτρων που θα διασφαλίζουν την κοινωνική δικαιοσύνη, την κοινωνική ασφάλιση, τη δημόσια υγεία, την πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες και την ενεργό συμμετοχή των εργαζομένων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα κληθεί, μέσω ενός κοινωνικού συμβολαίου, να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο και να προσαρμοστεί στις νέες αυτές προκλήσεις, εξασφαλίζοντας ότι οι πολίτες θα είναι σε θέση να απολαύσουν τα οφέλη της τεχνολογικής εξέλιξης, χωρίς να απωλέσουν τα κοινωνικά κεκτημένα τους. Βασικός στόχος θα πρέπει να είναι να μην  μείνει «πίσω» κανείς.

Και φυσικά, μέσα στο πλαίσιο της αντιμετώπισης των νέων αυτών προκλήσεων  δεν θα μπορούσε να παραβλεφθεί η απαραίτητη πλέον συνδρομή των πνευματικών ανθρώπων της κοινωνίας. Των εμπνευσμένων αυτών ανθρώπων που αντιλαμβάνονται καλύτερα το μέλλον και διαδραματίζουν το ρόλο καθοδηγητών της κοινωνίας, το χρέος των οποίων πολλαπλασιάζεται μπροστά σε μεγάλες κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές. Και ένα είναι βέβαιο: Καμία αλλαγή δεν θα είναι ωφέλιμη, χωρίς υπόβαθρο σκεπτικισμού και σχεδιασμού. Άλλωστε «η αλλαγή είναι ο νόμος της ζωής. Και αυτοί που κοιτούν μόνο το παρελθόν ή το παρόν είναι σίγουρο ότι θα χάσουν το μέλλον».

Ο ρόλος των συνδικάτων

Εμείς στα συνδικάτα, θα πρέπει να αντιληφθούμε το ρόλο μας σε αυτό το νέο περιβάλλον και να αναπροσαρμοστούμε ανάλογα. Θα πρέπει να αναθεωρήσουμε πολλές από τις παρωχημένες ιδέες μας, χωρίς ωστόσο, να απωλέσουμε την μαχητικότητα μας, καθώς πλέον διακυβεύεται η ταξική μας υπόσταση.

Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας αναμένεται να οδηγήσει, σε διεθνή ανταγωνισμό και μετεγκατάσταση εργασιών σε χώρες με χαμηλότερο κόστος εργασίας, ενώ θα υπάρξουν επιπτώσεις και στον τομέα των υπηρεσιών, αφού η ενσωμάτωση σε αυτόν της νέας τεχνολογίας, της γνώσης, της καινοτομίας και της πληροφορίας, σε συνδυασμό με τις τάσεις διεθνοποίησής του, ευλόγως θα έχει αντίκτυπο στις εργασιακές συνθήκες και στις απαιτήσεις των εργαζομένων και στον εν λόγω τομέα.

Επιπρόσθετα, η εισαγωγή νέων τεχνολογιών θα επιφέρει μεταβολές στις εργασιακές συνθήκες, όπως άσκηση πιέσεων για αύξηση της παραγωγικότητας, ευέλικτες μορφές απασχόλησης και συμβάσεις εργασίας που θα προκαλούν ανασφάλεια. Όλα τα παραπάνω αφορούν προκλήσεις που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν ανάλογα.

Κάποτε η ενότητα των εργαζόμενων μέσω των συνδικάτων τους ήταν εφικτή, παρά τις δυσκολίες της εκάστοτε εποχής, διότι οι εργαζόμενοι παρείχαν εργασία σε μια βιομηχανική μονάδα, υπό μια σκέπη και επικοινωνούσαν μεταξύ τους δια ζώσης. Σήμερα η εργασία είναι πλέον αποκεντρωμένη, μη συνεργασιακή και μη ιεραρχική, η δε φυσική παρουσία των εργαζομένων συνεχώς μειώνεται, καθώς όλο και περισσότεροι παρέχουν τις υπηρεσίες τους σε νέες μορφές εργασίες, σε ηλεκτρονικές πλατφόρμες, με τηλεργασία κ.λπ.,  χιλιόμετρα μακριά ο ένας από τον άλλο. Την ίδια στιγμή ωστόσο, οι αποστάσεις αυτές εκμηδενίζονται, αφού, μέσω της τεχνολογίας, η πληροφορία διαχέεται με ταχύτητα.

Για να ανταποκριθούμε λοιπόν σε αυτές τις δομικές αλλαγές αλλά και σε όλες λοιπές  επερχόμενες που φέρουν πάντα διττό πρόσημο, θα πρέπει να προσεγγίσουμε αυτούς τους εργαζόμενους με έναν σύγχρονο τρόπο. Θα πρέπει επίσης να κατανοήσουμε τα προβλήματά τους και, μέσω των Ευρωπαϊκών συνδικάτων και της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, να ασκήσουμε πίεση στην κεντρική εξουσία προκειμένου να λάβει τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία τους.

Επιβάλλεται λοιπόν μια σύγχρονη και προοδευτική ματιά για να μην χάσουμε το μέλλον. Επιβάλλεται να ανοίξει μια συζήτηση με δική μας πρωτοβουλία, ώστε να κατανοήσουμε τις αλλαγές που θα επέλθουν και να παραμείνουμε, ως οφείλουμε, ένα βήμα μπροστά από τις εξελίξεις που αναμένονται ραγδαία!

 

Κωνσταντίνος Σιάκος

Πρόεδρος Εργατοϋπαλληλικού Κέντρου Φλώρινας

Μέλος Διοικητικού Συμβουλίου Γ.Σ.Ε.Ε.

.